De Hogeweyk – Lifestyle zorg voor ouderen met dementie

In dit artikel staat De Hogeweyk in Weesp centraal, onderdeel van zorggroep Vivium. De Hogeweyk biedt op een innovatieve manier een beschermde woonzorgomgeving aan ouderen met dementie. Om die zorg zo goed mogelijk aan te laten sluiten op de wensen, behoeften en belevingswereld van individuele ouderen werkt men met het zogeheten ‘lifestylemodel’. Dit artikel uit 2013 is met dank overgenomen van de website van Motivaction.

Bewoners zijn klant

Directeur Jannette Spiering van De Hogeweyk te Weesp ziet de dementerende ouderen die in haar verzorgingstehuis wonen als klanten. Ieder heeft zijn eigen voorkeuren en aan de hand van 44 vragen wordt voor een van de zeven lifestyles gekozen. Als gevolg zijn er minder geneesmiddelen nodig en leven haar ‘klanten’ langer. Het concept wordt wereldwijd met veel belangstelling gevolgd.

Jannette Spiering is geen gebruikelijke directrice van een verpleeghuis. Oorspronkelijk komt ze uit de hotelbranche – vandaar misschien dat ze zo openstaat voor de wensen van haar ‘klanten’. Al dertig jaar werkt ze in de zorginstelling Hogewey in Weesp, dat de opdracht gaf tot de bouw van De Hogeweyk. Uit heel Europa en zelfs uit Japan komen geriaters en andere deskundigen om het concept te bekijken en – op zijn minst deels – te imiteren. De vier jaar oude nieuwbouw, in de stijl van een tuinstad, wint nationale en internationale prijzen voor ‘zorgarchitectuur’. De klanttevredenheid, die in Nederlandse verpleeghuizen om de twee jaar wordt gepeild, ligt ver boven het landelijk gemiddelde. Hoe krijgt een verpleeghuis dat voor elkaar, terwijl het niet wezenlijk meer geld heeft dan andere verpleeghuizen?

Niet iedereen hetzelfde

‘We gaan ervan uit dat niet iedereen hetzelfde is,’ zegt Jannette Spiering tijdens een wandeling over het terrein. ‘Dat geldt ook voor dementerenden. Ze hebben hun levensverhaal, hun voorkeuren, zijn belezen of minder ontwikkeld, waren arbeider of hoogleraar.’ In De Hogeweyk wordt geprobeerd recht te doen aan de persoonlijkheid van de bewoners. ‘Onze patiënten moeten hier net zo kunnen leven als vroeger.’ Daarom probeert Jannette Spiering een zo normaal mogelijke woonomgeving te creëren die maar weinig weg heeft van een verpleeghuis.

De woongemeenschappen tellen slechts zes tot zeven patiënten. Elk ‘huis’, een van de 23 bakstenen woningen op het complex, heeft een voordeur die toegang biedt tot de ‘boulevard’, een voetpad dat midden over het terrein loopt. Het bijzondere is dat de voordeuren niet op slot zitten. Elke bewoner kan naar buiten, wanneer hij maar wil. Bij slecht weer wordt hij of zij er alleen aan herinnerd een jas aan te trekken of een paraplu mee te nemen. De Hogeweyk is een wijk op zich, zonder auto’s, en met liefdevol aangelegde tuintjes en pleintjes. Er is geen hek, maar toch kunnen de bewoners niet weglopen. Op het 15.000 m² grote terrein zijn de huizen zo neer-gezet dat delen van de buitenmuren tegelijkertijd de uiterste grens van het hele complex vormen. Er is een bewaakte in- en uitgang, waar een vriendelijke receptioniste ervoor zorgt dat bezoekers binnen kunnen komen, maar dat bewoners het terrein niet op eigen houtje verlaten.

Een oude man in joggingpak staat voor de automatische glazen deuren van de theaterzaal. Hij is verdwaald. Spiering spreekt hem aan, vertelt hem waar hij is en brengt hem weer naar de boulevard. Omdat het buiten nog koud is, zijn de kleurrijke tuinstoelen op het theaterplein en rond de fontein niet bezet. Maar bij de eerste warme zonnestralen wordt dit een uitnodigende plek.

‘We wilden geen ziekenhuissfeer meer,’ zegt Jannette Spiering. ‘Bij alles wat we hier doen, vragen we ons af: zouden we dat in het normale leven ook doen? Als het antwoord “nee” is, doen we het anders.’ Daarom werd het oude verpleeghuis – een gebouw van vier verdiepingen – in 2007 en 2008 in twee fasen afgebroken en zonder de bedrijfsvoering te verstoren door nieuwbouw vervangen. Ook in het oude gebouw was al jarenlang geëxperimenteerd: eerst werden de woongroepen verkleind en vervolgens werden op verschillende plekken keukens ingebouwd waar de bewoners onder begeleiding zelf konden koken. Maar de indeling van het pand beperkte de directie in haar innovatiekracht.

In het nieuwe complex is het veel eenvoudiger om de dementerende ouderen een ‘normaal’ leven te bieden en ze zelfstandig hun gang te laten gaan. Aan de boulevard zijn een kapper, een café, een reparatiedienst voor rolstoelen en rollators, een fysiotherapeut en een huisarts gevestigd. De woongroepen gaan regelmatig lunchen in het restaurant – in overleg met de familie, want het kost iets meer dan de standaardverpleging. Als ze zelf koken, ‘kopen’ de bewoners de ingrediënten in de ‘supermarkt’ van De Hogeweyk. Bepaalde groenten moeten worden besteld, maar heel veel andere producten zijn aanwezig – er is zelfs een schap met Indonesische specialiteiten. Bij dat schap zijn vooral bewoners te vinden die uit de voormalige Nederlandse kolonies stammen. Ook luiers, schoonmaakmiddelen en toiletartikelen behoren tot het assortiment.

Stimulerend

Afrekenen hoeft niet, maar het verplegend personeel noteert de inkopen wel op een kaart van de betreffende woongroep. ‘Vroeger hadden we een magazijn van waaruit de benodigdheden naar de verschillende afdelingen werden gebracht,’ zegt Jannette Spiering. ‘Nu doen we het andersom: de patiënten halen wat ze nodig hebben. Dat is niet duurder en werkt stimulerend: ze plannen de inkopen, kleden zich aan, lopen een stukje, krijgen frisse lucht, ervaren afwisseling en hebben sociale contacten. Dergelijke taken geven structuur aan de dag.’ En als een bewoner iets koopt wat de woongroep niet nodig heeft, brengt een van de verpleegkundigen het discreet terug.
In een kantoortje aan de boulevard kunnen de bewoners zich (laten) aanmelden voor uitstapjes. Ook de inzet van de meer dan 150 vrijwilligers wordt hier georganiseerd. Voor middagactiviteiten zijn er ‘clubs’ in het leven geroepen, zoals een schilderclub, een club voor klassieke muziek waarin naar cd’s of een liveconcert wordt geluisterd, en een club voor volksmuziek en bingo. De ‘Oranjeclub’ komt bij elkaar om met vlaggetjes, het volkslied en oranje tompoezen een eerbetoon aan het koningshuis te brengen. Ook wordt er gewandeld, gefietst en gezwommen – voor zover de conditie van de senioren dat toelaat. Eén lidmaatschap zit in het standaardpakket, voor extra lidmaatschappen wordt een kleine meerprijs gevraagd.

Het huishouden is een van de gemeenschappelijke activiteiten van de woongroepen. Elk huis heeft een wasmachine, de was wordt bewust niet aan een grote wasserij gegeven. ‘De was opvouwen is iets wat veel bewoners nog zelf kunnen. Dat willen we ze niet afnemen, want elke zinvolle bezigheid draagt bij aan hun vitaliteit,’ zegt de directrice. Hetzelfde geldt voor het schoonmaken van groente en voor licht werk in de tuin.

In elk huis biedt de hal – met een toilet voor de gasten – toegang tot een ruime woonkamer met een parketvloer. Vanaf de woonkamer, die meestal aan een halfopen keuken grenst, loopt een gang naar de zes slaapkamers en de twee badkamers. Alleen de eenpersoonskamers met de linoleumvloer, de wastafel en het verstelbare bed doen denken aan een verpleeghuis. Uit pragmatisch oogpunt heeft niet elke kamer een eigen badkamer: Spiering: ‘Zo veel badkamers aanleggen is heel duur. Privacy wordt ook bereikt door de deur van de badkamer op slot te doen.’ Bij de vormgeving van het buitenterrein werd het budget daarentegen ten volle gebruikt: elk huis heeft een terras of een balkon met zitje en zonnescherm. Er is een binnenplaats met boompjes, kinderhoofdjes en een schaakspel. En aan de andere kant van het perceel ligt een schilderachtige tuin met een vijver, bloemperkjes, bomen en struiken.

Zeven definities

Elke woning kijkt uit op een groenstrook, die bij de leefstijl van de bewoners past. Geen woning is hetzelfde, want in De Hogeweyk hanteert men zeven definities van ‘leefstijlen’ op basis waarvan de woningen zijn ingericht. Bij aanmelding worden de patiënten ingedeeld naar leefstijl. Daartoe vullen de naaste familieleden online een formulier in met 44 vragen over gewoonten en voorkeuren.

Dit leefstijlmodel is ontwikkeld door marktonderzoeksbureau Motivaction. Niemand past maar in één stijl, er zijn mengvormen. ‘Maar uiteindelijk vinden we altijd de stijl die het beste bij iemand past en het is maar een paar keer voorgekomen dat iemand naar een andere woongroep is verplaatst waar hij zich meer op zijn gemak voelde.’ Het uitgangspunt is dat oudere mensen met dezelfde interesses en eigenschappen minder ruzie met elkaar maken. Als ze kunnen terug-vallen op hun oude gewoonten, zijn ze minder angstig en verward. En als ze uiting kunnen geven aan hun bewegingsdrang blijven ze lichamelijk langer fit. Het praktische gevolg is dat het gebruik van geneesmiddelen en psychofarmaca afneemt.

De ‘ambachtelijke’ leefstijl van De Hogeweyk is vooral het domein van mannen. Er wordt een stevige pot gekookt en voor de ingang van het huis staan een konijnenhok en een werkbank, die ook wordt gebruikt. De bewoners staan heel vroeg op en eten ’s avonds bijtijds, vaak onder het genot van een biertje.

De ‘huiselijke’ leefstijl is vergelijkbaar, maar vrouwelijker, met gehaakte tafelkleedjes, fauteuils en eiken meubels. De ‘stadse’ leefstijl is erop gericht goede contacten met de buurt te onderhouden: hier bieden de voordeuren toegang tot een pleintje met bankjes.

Dementerenden die bij de ‘Indische’ leefstijl zijn ingedeeld, koken ’s ochtends rijst. De woonkeuken is het middelpunt van het huis, waar onder meer bonte stoffen en exotische planten het beeld bepalen. Ook is het hier twee graden warmer, omdat de bewoners graag op blote voeten lopen.

In de woningen van de ‘Gooise’ leefstijl gaat de keuken schuil achter een halfhoge scheidingswand. De verpleegkundigen dragen geen witte uniformen, maar worden desondanks door de bewoners als dienstmeisjes beschouwd. Aan het plafond hangen kroonluchters, op de vloer liggen gestreepte zijden tapijten en op tafel gesteven witte lakens, er wordt vaker gegeten en de bewoners staan later op. ’s Middags wordt een high tea geserveerd. Tegen een meerprijs krijgen de bewoners elke dag een vers bloemetje.

Bewoners die in de ‘christelijke’ leefstijl zijn ingedeeld, bidden gezamenlijk en luisteren naar geestelijke muziek. Eén keer per week preekt een pastoor in de theaterzaal – waarvoor alle bewoners worden uitgenodigd.

De ‘culturele’ leefstijl kenmerkt zich door moderne kunst aan de muren, boekenkasten, een abonnement op een krant en een glas wijn in de avond.

De indeling in leefstijlgroepen heeft de leiding van De Hogeweyk het verwijt opgeleverd dat er onderscheid wordt gemaakt tussen arm en rijk – maar het verblijf kost voor iedereen evenveel, afgezien van kleine extra’s. De zorgverzekering betaalt 5250 euro per maand voor elke patiënt bij wie een ernstige vorm van dementie is geconstateerd – andere dementerenden worden niet opgenomen in De Hogeweyk.

De ervaringen met het ‘leefstijlconcept’ zijn goed en de mensen leven zelfs langer. De gemiddelde leeftijd bij opname in De Hogeweyk is 83 jaar. Na gemiddeld 3,4 jaar (een halfjaar langer dan in de meeste Nederlandse verpleeghuizen) overlijden de patiënten. Ook palliatieve zorg is mogelijk. Men wil de oude mensen de verhuizing naar het ziekenhuis besparen.

Verder individualiseren

‘De uitdaging voor de komende jaren is dat we meer demente ouderen zullen krijgen en dat hun leefstijl zich verder zal individualiseren,’ zegt Jannette Spiering. In Duitsland zijn er inmiddels al ongeveer 1,3 miljoen dementerenden, en dit aantal zal in 2050 waarschijnlijk zijn verdubbeld. Geen wonder dat de belangstelling voor De Hogeweyk groot is. In Alzey in Rheinland-Pfalz heeft een investeerder al een perceel gereserveerd om een soortgelijk complex te bouwen. Ook het Duitse Rode Kruis in de regio Düsseldorf heeft belangstelling.

Zelfs een delegatie van de Bondsdag was al te gast in Weesp. Door nieuwe wetgeving is de subsidiëring van woongroepen voor dementerenden in Duitsland sinds januari 2013 verbeterd. De investeerders in Alzey rekenen erop dat de zorgverzekering ongeveer 2000 euro per maand bijdraagt. Daarmee moeten ook de bouwkosten worden gefinancierd. Voor De Hogeweyk bedroegen die 19 miljoen euro, waarvan de overheid 17 miljoen voor haar rekening nam. De resterende 2 miljoen euro voor de uitgebreide voorzieningen werd bijeengebracht door sponsoren.

Omdat de vredige parallelwereld van De Hogeweyk zo weinig van doen lijkt te hebben met ziekte, zou de indruk kunnen bestaan dat de familieleden misschien wel vaker op bezoek komen dan in een verpleeghuis oude stijl. Maar dat moet Jannette Spiering tot haar spijt ontkennen: ‘Sommige mensen denken juist dat ze minder aandacht hoeven te geven omdat ze weten dat hun familielid hier in goede handen is.’ Om een brug naar het verleden te slaan, vraagt ze alle familieleden om een ‘levensboek’ met foto’s van de patiënt en zijn of haar familie.

Sinds kort kan de familie ook de lievelingsmuziek van de bewoner op een iPod zetten. Maar nog niet eens de helft van de familieleden neemt die moeite. En zelfs de bezoekfrequentie is aan klasse gebonden: de eenvoudige mensen krijgen meer bezoek dan de mensen met de ‘Gooise’ leefstijl.

Auteur: Uta Rasche, in Frankfurter Allgemeine Zeitung.

Bron: Artikel uit 360 magazine, het beste uit de internationale pers, 11-25 mei 2013 .

Met dank overgenomen van de website van Motivaction.

Wat is ZorgMentality?
Motivaction heeft in de afgelopen jaren krachtige en inspirerende segmentatiemodel ontwikkeld voor de zorg: ZorgMentality. De modellen zijn gebaseerd op ons Mentality-onderzoek en geven inzicht in de belevingswereld, behoeften en wensen van (potentiële) zorgcliënten ten aanzien van gezondheid, zorg en verzekeren. Zo onderscheiden we globaal drie typen cliënten: de minder zelfredzame, de pragmatische en de maatschappijkritische.

Hoe werkt het in de praktijk?

Dé zorgcliënt bestaat niet: iedereen beleeft zorg op een geheel eigen wijze. Neem bijvoorbeeld het spreekuur van de huisarts. Terwijl de ene cliënt een online spreekuur praktisch vindt, vereist de andere een persoonlijk consult. Op basis van bestaande databases en inzichten of nieuw vragenlijstonderzoek kan Motivaction van elke doelgroep vaststellen welk type (potentiële) zorgcliënten het zijn.

Wat levert het u op?

Instellingen in cure en care krijgen met ZorgMentality beter inzicht in hun eigen marktpositie, kunnen klantgerichter innoveren en hun kwaliteitsbeleid aanpassen aan de werkelijke behoefte van de zorgcliënt. Ook voor de werving van nieuw personeel kunnen we ZorgMentality inzetten. Zorgverzekeraars kunnen hun proposities beter afstemmen op klantwensen en preventie effectiever vormgeven. Gemeenten en GGD’s kunnen klantgerichter invulling geven aan preventie en het WMO-beleid. En het ministerie van VWS kan bijvoorbeeld doeltreffender worden in de empowerment van zorgconsumenten.